روزنه‌ی امیدی برای رهایی از تله باخت – باخت ِویروس کرونا
ترجمه: محمد حسین نقوی
ما میخواهیم با تست و قرنطینه کردن سرعت رشد و انتشار این ویروس را تا زمانی که واکسن و یا یک داروی معجزه آسا برای درمان آن پیدا بشود به حداقل ممکن برسانیم و به تعویق بیاندازیم. اما شاید با این روش در یک تله‌ی دو سر باخت گرفتار شده باشیم. یک دو راهی سخت که ناگزیریم یکی را انتخاب کنیم و هزینه‌های سنگین آن انتخاب را بپردازیم: نابودی اقتصاد با بسته نگه داشتن آن و یا باز کردن فضای اقتصادی به بهای کشته شدن تعداد بیشتری از ما.
اما شاید روزنه‌ی امیدی برای رهایی از این تله وجود داشته باشد که تاکنون به اندازه کافی به آن توجه نکرده‌ایم. منظورم اتکا بر شواهدی است که نوعی از انتقال اتمسفری ویروس از طریق هوای آلوده را تایید میکنند. با این نگاه میتوان شیوع عمده این ویروس در شهرها و یا برخی از مناطق دور افتاده را توجیه کرد و اگر این فرض درست باشد ما میتوانیم با روشی ساده تر از انتخاب میان این دو راهی سخت (یعنی خاموشی برخی از آلاینده‌های بزرگ) راهی برای رهایی از وضعیت کنونی بیابیم.
جالب است که هنوز چند سوال کلیدی و مهم درباره این بیماری عالم گیر وجود دارد که بدون پاسخ باقی مانده است. مثلاً چرا شیوع بیماری در شهرهای بزرگ حتی نسبت به حومه همان شهرها بیشتر است؟ چرا در بعضی از مکانهای خاص که رفت و آمد زیادی به آنجا وجود ندارد مثل کشتیهای دریایی و اقامتگاههای سالمندان شاهد شیوع شدید این بیماری شیطانی هستیم؟ چه چیزی می تواند پایان نسبتا ناگهانی شیوع بیماری در ووهان و کره جنوبی را توضیح دهد؟ و چرا بعضی از افراد بدون اینکه در تماس مستقیم با هیچ بیماری بوده باشند، مبتلا میشوند؟ و چندین سوال دیگر که ممکن است از این پس پیش بیاید.
پاسخ به این سوالها از پژوهشی شروع شد که در فاصله زمانی میان ۲۱ فوریه تا ۱۳ مارچ توسط یک تیم ایتالیایی (متشکل از محققان شیمی، بیوشیمی و محیط زیست) انجام شد. در این تحقیق رابطه میان آلودگی هوا و سرعت انتشار ویروس توجه این گروه از دانشمندان را جلب کرد، البته این همبستگی در پژوهشهای دیگر هم گزارش شده است، اما این تحقیق به یک احتمال خاص اشاره میکند و آن هم این است که این ویروس به ذرات معلق موجود در هوا می چسبد و ما آنها را تنفس میکنیم (یک مقاله نیز در گاردین در ۲۴ آوریل منتشر شد که درباره این یافته ها بحث کرده است، در این مقاله صرفا به نقل قولهایی از متخصصان درباره احتمال این هم بستگی اشاره میشود، اما این متخصصان تایید و یا رد قطعی آن را یک فرایند طولانی مدت میدانند که ممکن است دو یا سه سال به طول انجامد).
با توجه به تجربه و دانشی که درباره ویروسهای دیگر (مثل ابولا و زیکا) وجود دارد، این ویروس در هوای آزاد حدود ۱۰۰ متر فعال باقی میماند. اما شیوع آن ممکن است از طریق نشستن روی ذرات هوا و رسوب این ذرات روی سطوح اتفاق بیفتد. با این فرض میتوان شیوع بسیار زیاد این ویروس در شهری مثل نیویورک و شیوع کمتر آن در اطراف نیویورک را توجیه کرد چرا که نیویورک شهری است که هوای آلوده در آنجا محبوس میشود و احتمال نشست و رسوب ذرات روی سطوح وجود دارد، اما در حومه نیویورک این گونه نیست.
تا این لحظه که من این مقاله را می نویسم، بیشترین میزان شیوع ویروس در سرتاسر جهان (از ۸ اوریل تا کنون)، در ده منطقه از کشورهای چین، ایالات متحده، ایتالیا، اسپانیا و آلمان، گزارش شدهاند که همگی مناطقی به شدت آلوده بوده‌اند.
ما بر اساس اطلاعات امروزمان می‌دانیم که ویروس از طریق تماس نزدیک و یا از طریق سرفه و عطسه منتقل میشود. میتوانیم نام این نوع انتقال را «انتقال سطح ۱» یا «انتقال مستقیم» بگذاریم. در ضمن می‌دانیم که هوای آلوده به ریه های افراد آسیب می‌رساند و بنابراین در صورت ابتلا به بیماری کوید -۱۹ افرادی که در معرض هوای آلوده قرار داشته اند با ریسک و خطر بیشتری مواجه هستند. اما میخواهیم درباره یک فرض متفاوت با هر دو فرض پیشین صحبت کنیم، و آن هم اینکه افراد،حتی بدون تماس مستقیم با یک بیمار دیگر هم میتوانند آلوده شوند. زیرا ویروس توسط ذرات آلودهی هوا به آنها میرسد. این شیوه انتقال را می توانیم «انتقال سطح ۲» و یا «انتقال اتمسفری» بنامیم.
نکته جالب توجه این است که ویروس کوید -۱۹ اکنون در سرتاسر جهان گسترش یافته و همه جا دیده میشود اما ویروسهای دیگر علی رغم پیش بینیهای وحشتناکی که درباره آنها وجود داشت به این وسعت شایع نشده بودند. بیایید این مسئله را با کمک این دو سطح انتقال توضیح دهیم. اول اینکه این ویروس می تواند توسط یک فرد آلوده به یک مکان جدید منتقل شود. که به این ترتیب انتقال در سطح ۱ صورت گرفته است، در این صورت آلودگی در سطح یک اجتماع کوچک گسترش مییابد، اما برای تبدیل شدن به یک شیوع گسترده به انتقال سطح دو نیاز دارد و به ذرات معلق هوا در یک هوای آلوده میچسبد و جابجا می شود (البته این اثر ممکن است توسط عوامل اقلیمی دیگر تحت تاثیر قرار بگیرد، مثلا رطوبت هوا که میتواند دوره فعال بودن ویروس را طولانیتر کند و یا تابش مستقیم آفتاب که دوره فعالیت آن را کوتاه تر میکند – هر دوی این عوامل در گزارش پژوهشگران ایتالیایی درج شده بود – و یا وزش باد که می تواند هوا را تمیز کند). از این رو شاید انتقال از طریق هوای آلوده بهترین توضیح برای شیوع گسترده و وسیع این ویروس باشد.
انتقال سطح دو، هم می تواند پاسخی به این سوال باشد که چرا برخی از افراد بدون اینکه در تماس با هیچ بیماری قرار بگیرند، مبتلا شدهاند؟ – آنها ممکن است ویروس را از هوای آلوده گرفته باشند – و یا پاسخی برای این سوال باشد که چرا یک بیماری با این وسعت شیوع، در حومه‌های تمیز شهرهای آلوده تا این حد منتشر نشده است؟ – چرا که بر اساس انتقال سطح یک به راحتی از طریق جابجایی افراد آلوده قابل انتقال بوده است.
چین و کره جنوبی به خاطر قرنطینه و کاهش سریع بیماری بسیار تحسین شدند. تا اینجا کاملا درست است. اما ممکن است این رفتار یک مزیت جانبی مهمتر و ناخواسته داشته باشد. شاید در این کشورها با کاهش ترافیک و فعالیت مراکز صنعتی، آلودگی کاهش یافت و به تبع شیوع نیز کاهش پیدا کرد. یعنی بازگشایی کسب و کارهای آلاینده می تواند موجهای جدیدی از بیماری را ایجاد کند، که نشانه های آن هم اکنون در ژاپن قابل مشاهده است. و شاید اگر ما هوا را پاک نکنیم، این بیماریِ همه گیر، همیشه وجود داشته باشد.
در سال ۱۸۵۴، هنگامی که بیماری وبا در لندن شایع شده بود. دکتر جان اسنو به خاطر ایده‌های متفاوتش، تبدیل به فردی منزوی شده بود. در این ماجرا نیز او معتقد بود که بیماریهای مختلفی نظیر وبا، که در آن سالها تصور می‌شد از طریق هوا منتقل میشوند، از طریق آب آشامیدنی به دیگران انتقال پیدا میکنند. او شواهد اولیۀ خود را داشت: مرگ و میرهای اولیه، در فاصلۀ پمپِ آبِ دستیِ محبوب و رایج در تقاطع «کمبریج» و «برود» رخ داده بود. او به دنبال کسب شواهد قویتر، تلاش‌هایش را دو برابر کرد. او از ساختمانی به ساختمان دیگر و از خانه‌ای به خانه دیگر می‌رفت و از افرادِ در قید حیات سوالاتی می‌پرسید. تا اینکه در نهایت، تکۀ گم شدۀ پازلش را پیدا کرد: اسنو متوجه شد یک کارگاه که از شر وبا در امان مانده بود، چاه آب خصوصی داشت. سپس، یکی دیگر از قطعات پازلش را پیدا کرد که از منبع آب عمومی میترسیدند و از آن استفاده نمیکردند. اسنو یافته‌هایش را روی یک نقشه از منطقه ترسیم کرد. او نقشه و گزارش خود را به هیئت «سنت جیمز پریش» ارائه کرد (که امروزه در موزه انگلیس نگهداری میشود). اعضای هیئت در نهایت از گزارش او متقاعد شدند و با برداشتن دستگیرۀ پمپ، آن را از کار انداختند. ، کم کم تعداد موارد ابتلا به وبا کاهش یافت و در نهایت کاملا ناپدید شد.
آیا بعضی از اماکن خاص مثل کشتیهای دریایی و یا خانه‌های سالمندان همان قطعات پازلی هستند که می توانند پرونده انتقال ویروس کرونا از طریق هوای آلوده را اثبات کنند؟
افراد حاضر در این مکانها معمولا با همدیگر معاشرت میکنند اما در صورت بروز بیماری در یک اتاق قرنطینه میشوند و تماسشان با دیگر افراد قطع میشود، با وجود این عفونت همچنان در حال گسترش است. البته یک توضیح ارتدوکس با فرضیه انتقال سطح یک وجود دارد و آن هم این است که از طریق ظروف آلوده و یا مراقبان آلودهای که وارد سرای سالمندان شدهاند این ویروس منتقل شده است. صحت یا عدم صحت این توضیحات مهم نیست اما سوال این است که آیا این توضیح کافی است؟ هیچ توضیح دیگری وجود ندارد؟ یا اینکه ما متعصبانه فقط چیزی را می بینیم که به آن ایمان داریم؟
تیمی از دانشمندان چینی در کمال تعجب متوجه شدند که تعدادی از مراجعان یک رستوران با وجود اینکه با هیچ بیماری تماس نداشته اند به کوید ۱۹ آلوده شده اند. اما گروهی از مهندسان عمران دانشگاه آلبرتا معتقدند آنچه در این واقعه رخ داده است، تعجب آور نیست چون سیستم تهویه هوای ساختمان، توزیع کننده خوبی برای ویروسها و سایر عوامل بیماری زا است.
به نظر می رسد زمان آن رسیده تا از انتقال سطح دو برای توضیح آلوده شدن برخی از افراد با وجود اینکه تماسی با هیچ بیماری نداشتند، کمک بگیریم. مطالعات، نشان از سطح بالای آلودگی هوا در برخی از کشتی های دریایی و برخی از اقامتگاهها دارند، بنابراین این احتمال وجود دارد که ویروس از طریق تماس مستقیم انتقال پیدا نکرده باشد. سیستمهای تهویه هوا (که در بیماریهای دیگر هم اثبات شده است) می توانند هوای آلوده را با سرعت بیشتری جابجا کنند و به این شیوع دامن بزنند. اما نکته این است که هر کدام از این فضاها، اتمسفر داخلی خودش را دارد که ممکن است برای انتقال بیماری مستعد باشد. اگر چنین باشد ما باید مواد شیمیایی که در این فضاها استفاده میشوند و میزان تمایلشان برای حمل ویروس را پیدا کنیم. همین امر برای تجمع در فضاهای سرپوشیده مصداق دارد و بیشتر از آنکه نگران انتقال سطح ۱ باشیم باید نگران انتقال سطح دو ویروس باشیم.
آیا این استدلالها دلایلی کافی برای انتقال سطح دو ویروس است؟ درست است، شاید به اندازه انتقال سطح یک نمی توان با قطعیت کامل درباره انتقال سطح دو اظهار نظر کرد. اما آیا با وجود اختلاف زیاد و گزینه های محدود باید دو یا سه سال منتظر تایید باشیم؟ و یا اینکه آن را به عنوان یک راه فرار احتمالی سریع برای رهایی از تله باخت باخت در نظر بگیریم؟
اخبار شبانه CBS در ۱۶ آوریل در گزارشی با عنوان «بیم ها و ترسهای جدید درباره روش شیوع کرونا» درباره احتمال انتقال سطح دو ویروس کرونا صحبت کرد. اما به عقیده من کاملا برعکس است، این توضیح باعث شیوع و گسترش بیش از پیش آن نمیشود، این فقط یک توضیح است و میتواند فرصتهای جدیدی را برای ما به همراه داشته باشد.
الان سوال اصلی بازگشایی یا عدم بازگشایی است. سوالی که ممکن است اساسا اشتباه باشد و دقیقا ما را در تله باخت باخت گرفتار کند. انتقال سطح دو به یک روش دیگر اشاره دارد. اکنون سازمان بهداشت جهانی طیف وسیعی از اقدامات بلند مدت را توصیه می کند که طی هفته ها باید اعمال شوند اما انتقال سطح دو یک راه سریع تر و متمرکز تر را پیشنهاد می‌دهد. کاملا ساده است: آلاینده ها را متوقف کنید تا ویروس متوقف شود. به جای اینکه اقتصاد را ببندیم و یا آن را به شرایط عادی برگردانیم و کاملا باز کنیم. میتوانیم به صورت گزینشی تعطیل کنیم. بخشهایی را که آلایندگی کمتری دارند و کمتر آلوده می شوند باز و منابع اصلی آلودگی را بسته نگه دارید تا هوا تمیزتر شود. هر چند ممکن است سخت به نظر برسد اما به سختی دو گزینه قبل نیست.
با برداشتن دستگیره‌های پمپ‌هایی که هوای ما را آلوده میکنند، در واقع میتوانیم این تله باخت – باخت را به یک بازی برد – برد تبدیل کنیم به عبارتی دیگر هم یک واکنش سریع برای بازگردندان سلامت به جامعه نشان دهیم و هم زمین و محیط زیستمان را از این گرمای فزاینده نجات دهیم.
درباره این مطلب دیدگاهی بنویسید...